ZALIKIERDO DROM | PRZERWANA PODRÓŻ
wystawa artystów romskich do obejrzenia w Domu Artysty Plastyka
05 - 16 września 2014 r. | Dom Artysty Plastyka
DOM ARTYSTY PLASTYKA | MAZOWIECKA 11A | WARSZAWA
finisaż: 16 września 2014 r. | g. 18.00

Od 5 września w Domu Artysty Plastyka można oglądać wystawę "Zalikierdo drom | Przerwana podróż" - wspólną prezentację trojga artystów: Małgorzaty Mirgi-Tas, Krzysztofa Gila i Marcina Tasa. Wystawa jest częścią projektu upamiętniającego zagładę Romów podczas II wojny światowej, realizowanego przez Okręg Warszawski Związku Polskich Artystów Plastyków współfinansowanego przez Biuro Kultury m.st. Warszawy.
Wystawę zakończy finisaż, który odbędzie się 16 września (wtorek) o godzinie 18:00.

O WYSTAWIE
"Przerwana podróż" nie jest wystawą poświęconą zagładzie, jest wystawą poświęconą pamięci, czy raczej obecności doświadczeń historycznych w świadomości najmłodszych pokoleń. To temat szalenie uniwersalny, powracający co roku choćby przy okazji emocjonalnych dyskusji na temat powstania warszawskiego. W miarę upływu lat pamięć żywa, przechowywana przez uczestników wydarzeń historycznych, siłą rzeczy zastępowana jest przez pamięć pośrednią, która czerpie z ich opowieści lub z przekazów pisemnych. O tym właśnie przechowywaniu historycznej świadomości zagłady przez młodych Romów w kontekście nie historycznym - a współczesnym, chcieliśmy opowiedzieć. - mówi Piotr Jędrzejowski, współkurator wystawy.

Wystawa "Zalikierdo drom | Przerwana podróż" składa się z trzech części. Pierwsza część - dokumentalna, przygotowana została przez Marcina Tasa na podstawie zachowanych materiałów historycznych. Jego prace dotyczą przede wszystkim postaci Evy Justin, niemieckiej biolog kryminalnej i antropolog, w czasie II wojny światowej nazistowskiej "badaczki ras". Od 1936 pracowała w nazistowskim Rassenhygienische und Bevölkerungsbiologische Forschungsstelle (Placówka Badawcza Higieny Rasowej i Biologii Demograficznej), która to jednostka zajmowała się kwestiami czystości rasowej oraz dowodzeniem konieczności eliminacji niepełnowartościowych rasowo ludzi, a także metodyką ich rozpoznawania. Znajomość języka cygańskiego ułatwiała jej zdobycie zaufania w osadach romskich, skąd badani przenoszeni zostali do obozów koncentracyjnych i - po skończonych badaniach - trafiali do komór gazowych. W 1943 r doktoryzowała się na podstawie pracy pt. "Losy życiowe dzieci Cyganów oraz ich potomków wychowanych w obcym gatunku", której główną tezę stanowiło twierdzenie, że cechy Cyganów są genetycznie wrodzone i nie zależą od warunków ekonomicznych czy wychowania. Praca powstała na podstawie badań prowadzonych na dzieciach zgładzonych Romów, które po śmierci rodziców umieszczano w domu dziecka. Po ukończeniu badań dzieci zostały wywiezione do Auschwitz i zgładzone.
Na drugą część wystawy składają się ekspresyjne rysunki Krzysztofa Gila. Gil prezentuje cykl 5 dużych prac na papierze, których tematem jest artystyczna refleksja nad zanikaniem. Zanikaniem potraktowanym tak metaforycznie - poprzez redukowanie elementów narracyjnych w pracach na rzecz elementów pamiątkowych, archiwalnych (ale nie jest to archiwum historyka, a domowe archiwum ocalałych), jak i dosłownie - poprzez stopniową dominację czerni w obrębie całego cyklu aż do nieczytelności pierwotnego rysunku na ostatniej pracy. Ostatnią częścią jest sala zorganizowana wokół rzeźby Małgorzaty Mirgi-Tas, która dała tytuł całej wystawie - "Zalikierdo drom". Jest to Cygański wóz, zapomniany w lesie, metaforycznie splatający romską współczesność z czasami romskiej zagłady.
Przerwana droga niesie ze sobą mnóstwo cierpienia i smutku. Dla Romów tabory pierwszy raz zatrzymały się w czasie II wojny światowej - były palone, a całe rodziny mordowane. Podróż skończyła się w tak drastyczny sposób. Romowie w czasie wojny doświadczyli, podobnie jak Żydzi, wszystkich morderczych praktyk nazistowskich. Również dla romskiego narodu nie było żadnego współczucia i skrupułów, celem było unicestwienie całej populacji. Dla Romów zatrzymanie taboru oznaczało utratę życia, często dosłownie w tym samym miejscu, w którym tabor stanął. - mówi Małgorzata Mirga-Tas.

O PROJEKCIE W tym roku przypada 70. rocznica Zagłady Romów. O eksterminacji Romów w czasie II wojny światowej zwykło się mówić "zapomniany Holokaust". W istocie pozostaje nim nadal. O Zagładzie Romów praktycznie się nie pamięta, sporadycznie informuje w mediach, bardzo rzadko mówi się o nim i w szkołach i na uniwersytetach. Mamy nadzieję, że projekt realizowany przez Okręg Warszawski Związku Polskich Artystów Plastyków przyczyni się zarówno do wzrostu świadomości i poznania tragicznej przeszłości Romów, jak również do lepszego poznania ich historii i kultury. - mówi Artur Jaworski, współkurator wystawy.
Wystawa Małgorzaty Mirgi-Tas, Krzysztofa Gila i Marcina Tasa jest pierwszym elementem projektu organizowanego przez Okręg Warszawski Związku Polskich Artystów Plastyków wspólnie z Biurem Kultury m.st. Warszawy upamiętniającego zagładę Romów w jej 70. rocznicę. Działania w ramach projektu będą realizowane do końca listopada. Oprócz prezentowanej obecnie w Domu Artysty Plastyka wystawy zostanie wykonany na początku października na warszawskim Grochowie mural, a w listopadzie na Mazowieckiej odbędą się warsztaty edukacyjne na temat kultury romskiej. Całość przedsięwzięcia podsumuje katalog edukacyjny obrazujący kontekst kulturowy realizowanych działań.

O ARTYSTACH
Małgorzata Mirga-Tas urodziła się w 1978 roku w Zakopanem. Jest Romką ze szczepu Bergitka. Wychowała się w osadzie cygańskiej w Czarnej Górze na Spiszu. Po ukończeniu zakopiańskiego liceum plastycznego im. Antoniego Kenara na wydziale meblarstwa zdecydowała się zdawać na krakowską ASP na Wydział Rzeźby. W 2004 roku uzyskała dyplom w pracowni prof. Józefa Sękowskiego. To tam wypracowała swoją technikę tworzenia rzeźb z tektury. Ponadto odkryła energię i inspiracje płynące z romskich korzeni. W jej pracach wyróżniają się charakterystyczne dla niej formy oraz motywy, które z powodzeniem udaje się zaaplikować na papier, tkaninę lub materię rzeźbiarską. Najbardziej indywidualny charakter mają jednak rzeźby. Technika oparta na obróbce sklejonej w formie dużych bloków tektury daje zaskakujący efekt faktury, nieosiągalny w innych typowych dla rzeźby materiałach.

Krzysztof Gil urodził się w 1987 roku w Krakowie. Jest polskim Romem, wychowywał się w Nowym Targu. Dzięki stypendium Hansa Guggenheima po gimnazjum rozpoczął naukę w Państwowym Liceum Sztuk Plastycznych im. Józefa Kluzy w Krakowie, zakończoną dyplomem z wyróżnieniem z malarstwa i reklamy wizualnej. W latach 2008?2013 studiował na Wydziale Grafiki Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Uzyskał dyplom w pracowni litografii pod opieką dr. hab. Piotra Panasiewicza oraz aneks w pracowni rysunku dr hab. Joanny Kaiser. Laureat stypendium Fundacji Jolanty Kwaśniewskiej "Porozumienie bez Barier" oraz trzykrotny laureat stypendium Ministra MSWiA. Od 2008 roku współtworzy artystyczną grupę Romani Art. Jest również zaangażowany w działalność społeczną sprzeciwiającą się dyskryminacji i wykluczeniu społecznemu. Członek międzynarodowej organizacji ternYpe. Doktorant na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie.

Marcin Tas urodził się w 1976 roku w Kluczborku. Dyplom obronił w 2004 roku na krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych na Wydziale Grafiki w pracowni plakatu Piotra Kunce.
Zajmuje się projektowaniem graficznym oraz malarstwem. Od 2004 roku jest członkiem Romskiego Stowarzyszenia Oświatowego "Harangos". Autor wielu projektów graficznych, publikacji i plakatów poświęconych tematyce romskiej. Regularnie prowadzi warsztaty plastyczne w szkołach, do których uczęszczają dzieci polskie i romskie.